Rà soát, hoàn thiện chế định thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ, tái định cư

Minh bạch tiêu chí, điều kiện thu hồi đất

Thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là chế định được cử tri và Nhân dân đặc biệt quan tâm mỗi khi Quốc hội xem xét, sửa đổi Luật Đất đai. Việc thực hiện các chế định này trong thực tiễn cũng phát sinh nhiều khiếu kiện. Dự Luật Đất đai (sửa đổi) lần này dù đã có những sửa đổi nhằm khắc phục những bất cập, vướng mắc trong thực tiễn nhưng vẫn chưa thực sự giải toả được băn khoăn cho cử tri và nhân dân. Quá trình lấy ý kiến Nhân dân về dự án Luật vừa qua đã có gần 1,23 triệu lượt ý kiến góp ý về các vấn đề này.

Trong đó, về thu hồi đất, các ý kiến đề nghị làm rõ khái niệm thế nào là phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh và thế nào là để phát triển kinh tế - xã hội, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng. Bởi, ngoài các trường hợp nêu trên sẽ do Nhà nước thu hồi, thì các trường hợp khác sẽ thực hiện thỏa thuận giữa người dân có đất bị thu hồi và chủ dự án, công trình.

Tờ trình của Chính phủ nêu rõ, tiếp thu các ý kiến góp ý, dự thảo Luật đã sửa đổi toàn bộ nội dung của Điều 75 theo hướng Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng nhằm phát huy nguồn lực đất đai, nâng cao hiệu quả sử dụng đất, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội theo hướng hiện đại, thực hiện chính sách an sinh xã hội, bảo vệ môi trường và bảo tồn di sản văn hóa. Dự luật cũng quy định cụ thể các trường hợp thu hồi đất đối với các loại công trình công cộng từng lĩnh vực; thu hồi đất để xây dựng trụ sở cơ quan nhà nước, công trình sự nghiệp và một số trường hợp thật cần thiết khác. Đồng thời, rà soát làm rõ hơn các trường hợp Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh tại Điều 74; các trường hợp thu hồi đất do vi phạm để phù hợp với quy định của pháp luật có liên quan như Luật Đầu tư, các Luật về thuế, làm rõ hành vi của cơ quan quản lý hoặc của người vi phạm tại Điều 77.

Thẩm tra nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cho biết có 2 loại ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất cơ bản tán thành quy định tại dự thảo Luật như Chính phủ đã trình; đề nghị tiếp tục rà soát, hoàn thiện, bảo đảm quy định đầy đủ, rõ ràng. Loại ý kiến thứ hai đề nghị cân nhắc cách quy định theo hướng liệt kê các trường hợp thu hồi đất như dự thảo Luật chưa bảo đảm tinh thần của Nghị quyết số 18-NQ/TW về việc quy định điều kiện, tiêu chí cụ thể thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia, công cộng và khó bảo đảm đầy đủ các trường hợp, nhất là các trường hợp có thể phát sinh trong tương lai. Thường trực Ủy ban Kinh tế cơ bản tán thành loại ý kiến thứ hai.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho rằng, cần minh bạch quá trình thu hồi đất, các tiêu chí, các điều kiện để tránh những khiếu kiện và bảo đảm thực hiện đúng tiêu chí là thu hồi đất. Quy định cụ thể hóa các trường hợp nào là thu hồi đất để phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh và trường hợp nào thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng. Đồng thời, cần rà soát lại Điều 74 và Điều 75 để quy định thật cụ thể và dự liệu các trường hợp sẽ xảy ra trong thực tế qua đó bảo đảm tính minh bạch của Luật.

Thể chế hoá rõ hơn Nghị quyết số 18-NQ/TW

Về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia, công cộng, tại khoản 6 Điều 86 quy định “việc phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, việc bố trí tái định cư phải được hoàn thành trước khi có quyết định thu hồi đất”. Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho rằng, cần phải rà soát việc sử dụng từ ngữ tại điều khoản này để bảo đảm quy định chặt chẽ, tránh có cách hiểu khác nhau. "Nghị quyết số 18-NQ/TW quy định việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải đi trước một bước. Bây giờ các đồng chí nói phê duyệt phương án bồi thường phải hoàn thành trước khi quyết định đầu tư thì có thể được, nhưng dấu phẩy, việc bố trí tái định cư thì có thể hiểu bố trí tái định cư xong mới thu hồi. Cái đấy rất khó. Cho nên từ ngữ, cách viết, cách đặt dấu phẩy ở đâu hay thêm chữ gì vào để hiểu cho rõ ràng, tránh hiểu 2 nghĩa", Phó Chủ tịch Quốc hội phân tích. 

Cùng với đó, Nghị quyết số 18 – NQ/TW cũng quy định "thực hiện có hiệu quả việc đào tạo nghề, tạo việc làm, tổ chức lại sản xuất, ổn định đời sống cho người sản xuất do thu hồi", nhưng dự án Luật chưa thể hiện rõ quy định này. Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) mới dừng ở quy định có phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, tức là vẫn dùng phương án của luật hiện hành. Trong khi đó, dẫn chứng số liệu điều tra của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, có khoảng 10% nông dân có đất bị thu hồi tìm được việc làm mới, 30% lao động nông thôn, nông nghiệp bị thu hồi đất có việc làm nhưng thu nhập không ổn định, chủ yếu là phụ hồ, buôn bán nhỏ, bán dạo, xe ôm, đồng nát, 53% số hộ có thu nhập giảm so với trước khi bị thu hồi đất, mà số hộ có thu nhập khá chỉ hơn 13%.

"Rõ ràng nếu số liệu như vậy thì việc thể chế hóa Nghị quyết số 18 về thực hiện đào tạo nghề, tạo việc làm, tổ chức lại sản xuất, ổn định đời sống cho người có đất thu hồi phải rõ hơn". Nhấn mạnh điều này, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, phải có phương án về đào tạo nghề, tạo việc làm, tổ chức lại sản xuất, ổn định đời sống cho người có đất thu hồi, hoặc là phải quy định trong phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải có phương án tổ chức lại sản xuất, tạo việc làm ổn định cho người bị thu hồi đất và có nhu cầu. "Người ta bảo cứ trả đất cho tôi thì tôi đi đâu, tôi làm gì kệ tôi là chuyện khác, nhưng Nhà nước phải có trách nhiệm và phải thể chế hóa Nghị quyết 18 ở chỗ này", Phó Chủ tịch Quốc hội nói.

Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đến thời điểm này được các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá là đã có bước tiến rất quan trọng về chất lượng, nhiều nội dung được sửa đổi chi tiết hơn, sát thực tế hơn và có tính khả thi cao hơn, đồng thời cùng đã từng bước tháo gỡ được những vướng mắc trong quản lý, sử dụng đất đai, phúc đáp được yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn tới. Hồ sơ dự án Luật đủ điều kiện trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ Năm. Nhưng để nâng cao hơn nữa chất lượng của dự thảo Luật, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn đề nghị, cần rà soát các trường hợp thu hồi đất, nhất là các trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế, xã hội, vì lợi ích quốc gia, công cộng; hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất đảm bảo chặt chẽ, phù hợp với đặc thù của từng vùng miền, không để ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người có đất bị thu hồi.